^
 |
Over plaats en ruimte
Als we dan op zoek gaan, kunnen we het best beginnen bij het ons vertrouwde, bij de
drie coördinaten, die de plaats en de ruimte van een voorwerp aangeven.
|
 Op het eerste plaatje is een stukje papier getekend
waarop het grondvlak van een persoon zichtbaar is. |
 1. plaats en ruimteHet vlak van het papiertje kan
worden beschreven met behulp van twee coördinaten: x en y.
X staat voor breedte en Y voor lengte. Wanneer het een ruimtelijk
voorwerp betreft wordt y soms diepte genoemd. |
 2. plaats en ruimteOp het getekende papier staat een mens. Door
een punt recht boven het kruispunt van de coördinaten X en Y te nemen,
vinden we de coördinaat Z voor hoogte.
Z = zenit, het punt recht boven het voorwerp, in dit geval een mens. |
Het zou allemaal gemakkelijk zijn als we nu de tijd konden bepalen door even op de klok te
kijken. Maar zo eenvoudig gaat dat niet. De tijd die onze klokken aangeven is namelijk
gestandaardiseerd. Sinds ca. 1945 is de aarde ingedeeld in tijdzones waardoor voor grote
gebieden dezelfde tijd geldt. De werkelijke tijd is afhankelijk van de precieze plaats op
de aarde, daar waar het voorwerp (de mens) zich bevindt (eigenlijk van de situatie in de
ruimte, maar dat komt later). We zullen het voorwerp eerst in relatie moeten brengen met
zijn plaats op de aarde. Daar kunnen we niet omheen.
|
 3. plaats en ruimteHet stukje papier ligt ergens
op het oppervlak van de aarde en we gebruiken nu de lengte- en breedtelijnen om de plaats
daarop te bepalen.
De breedtelijnen of parallellen die van rechts naar links over de aardbol, parallel aan de
evenaar die halverwege de polen ligt, lopen, komen overeen met de X-coördinaat. De
lengtelijnen of meridianen die van pool tot pool lopen, komen overeen met de Y-coördinaat. |
 4. plaats en ruimteWe hebben het
papiertje nu, met behulp van twee coördinaten, concreet in relatie met een plaats op het
oppervlak van de aarde gebracht.
A = aardas
E = evenaar of equator |
 5. plaats en ruimteVerbinden we het hoogste punt,
het zenit midden boven het voorwerp, met het middelpunt van de aarde, dan brengen we het
voorwerp ruimtelijk in relatie met de aarde.
Z = zenit
A = aardas
E = evenaar of equator |
Voorlopig is dit voldoende over plaats en ruimte. Laten we met tijd bezig gaan.
|
^
|
Over tijd: de seizoenen
De aarde draait, behalve om haar eigen as, ook in een baan om de zon. Dat wist u al
lang, en U zult ook opgemerkt hebben dat de verhoudingen op de volgende plaatjes nog
minder kloppen dan die op de plaatjes hierboven. (We maken van de nood een deugd). De
schuine stand van de aardas blijkt van bijzondere betekenis bij het draaien om de zon. De
richting van de schuine stand is namelijk, gezien vanuit een bepaald standpunt, altijd
dezelfde. Hierdoor ontstaan de seizoenen. Daar wil ik nu eerst op ingaan.
Ik gebruik daarvoor combinaties van drie plaatjes: links staat tweemaal de baan van de
aarde om de zon, gezien van bovenaf en van opzij; rechts staat een kaart van de aarde
waarop de lijn die de dag van de nacht scheidt duidelijk zichtbaar is. Een klein rood
puntje geeft de plaats van de zon aan (als U op het plaatje klikt kunt U het in groot
formaat bekijken) [ noot ].
|
1. de voorjaarsequinox
 S = de zon -------- A =
de aarde / de aardasOmstreeks 21 maart: de zon kruist de evenaar in noordelijke
richting (voorjaarsequinox).
Op aarde zijn de dag en de nacht overal even lang. Vanuit het lage gezichtspunt
bekeken, is de aarde verscholen achter de zon.
Op het noordelijk halfrond begint de lente, op het zuidelijk halfrond begint de herfst.
 |
| |
2. zomerzonnewende op de Kreeftskeerkring
 Omstreeks 22 juni: de zon staat op zijn meest noordelijke punt
(het zomersolstitium op de Kreeftskeerkring).Bij deze plaats van de aarde op haar baan,
is de dag op het noordelijk halfrond het langst.
Volgens deze plaatjes begint op het noordelijk halfrond de zomer, op het zuidelijk
halfrond daarentegen begint de winter.
 |
| |
3. de herfstequinox
 S = de zon -------- A =
de aarde / de aardasOmstreeks 23 september: de zon kruist de evenaar in zuidelijke
richting (herfstequinox).
De dag en de nacht zijn weer overal even lang.
Op het noordelijk halfrond eindigt de zomer en begint de herfst, op het zuidelijk halfrond
worden de dagen van nu af langer en begint de lente.
 |
| |
4. winterzonnewende op de Steenbokskeerkring
 Omstreeks 22 december: de zon staat op zijn meest zuidelijke punt
(het wintersolstitium op de Steenbokskeerkring).De winter begint op het noordelijk
halfrond met de kortste dag, terwijl op het zuidelijk halfrond de dag op zijn langst is.
Op het zuidelijk halfrond begint, als de aarde op deze plaats in haar baan is aangekomen,
de zomer.
 |
Hoewel het duidelijk is dat de draaiing van de aarde om haar as en haar schuine stand ten
opzichte van de baan om de zon zowel het dag- en nachtritme als de seizoenen op aarde
bepalen, hebben we nog steeds niet de coördinaat gevonden die we zochten. Maar we zijn er
wel dichter bij (terwijl we alsmaar verder de ruimte ingaan). Van een persoonlijke
ruimtetijd relatie is nog steeds geen sprake.
We hebben inmiddels de aarde in relatie gebracht met de zon. Echter, de tijd is de tijd
van de plaats op de aarde: de breedtegraad en de lengtegraad samen geven de tijd van het
jaar en de tijd van de dag aan. We hebben seizoenen maar nog geen kalender. We weten nog
niet op welk punt van de baan van de aarde we zitten, we weten niet precies welke dag het
is. We hebben geen vast punt in de tijd op basis waarvan we met andere mensen afspraken
zouden kunnen maken.
Wat is het nut van een klok als je geen afspraken kunt maken omdat de klokken
verschillende tijden aangeven en er geen afspraken over de datum kunnen worden gemaakt?
|
^
|
Projecteren en relateren in de ruimte
We kunnen ons de ruimte die de aarde en de zon omgeeft, de hemel, voorstellen als een
bol. Bijgevolg zitten we zelf binnen in die bol. Op de binnenzijde van die bol of sfeer
zijn overal sterren en andere hemellichamen te zien die ten opzichte van elkaar nauwelijks
lijken te bewegen. Er lijkt ook geen verschil in diepte te zijn. De zon, de maan en de
planeten daarentegen bewegen wel duidelijk ten opzichte van die achtergrond van sterren.
We denken ons nu een grote cirkel die in hetzelfde vlak ligt als de baan van de aarde om
de zon. Die cirkel wordt de ecliptica genoemd.
Een cirkel als kaart van de tijd. |
Klik hier. |
Een cirkel heeft een beginpunt nodig om te kunnen bepalen waar iets zich op die cirkel
bevindt.
Vanuit het middelpunt van de aarde trekken we een lijn naar een plaats op die cirkel, zo
dat die lijn precies door het middelpunt van de zon gaat. Dat kunnen we elke dag wel doen,
dan gaan we langzaam de cirkel rond, maar we kiezen het moment dat de zon precies boven de
evenaar staat op zijn weg van de Steenbokskeerkring in het zuiden naar de Kreeftskeerkring
in het noorden. Dit punt wordt algemeen aangenomen als de nulde graad van de cirkel.
Het referentiepunt in ruimte en tijd wordt al duizenden jaren 0° Ram genoemd [zeker sinds
de tijd dat het niet langer samenviel met het begin van het sterrebeeld Ram, zo'n
2200 jaar geleden, en het onderscheid als sterreteken Ram nodig werd]. Om
voorkomende verschuivingen te kunnen corrigeren, bij voorbeeld ten behoeve van de
ruimtevaart, wordt dit punt regelmatig geverifieerd en wordt de universele tijd (UT)
vastgesteld. |
de voorjaarsequinox
 Het kleine rode
puntje op de drie aardbollen wijst recht naar de zon die U zich er tegenover kunt
voorstellen. De rechtse bol geeft het begin van de winter aan, als de zon op het meest
zuidelijke punt, de Steenbokskeerkring, staat. De middelste bol geeft het beeld van het
moment dat het midden van de zon van zuid naar noord over de evenaar gaat, op het snijpunt
van de aardas en de ecliptica staat. Dit moment, dat dag en nacht op aarde overal even
lang zijn en de lente op het noordelijk halfrond begint, wordt de voorjaarsequinox
genoemd. De linkse bol geeft het begin van de zomer aan. De zon is op het meest
noordelijke punt aangekomen en bevindt zich op de Kreeftskeerkring.
De positie van het figuurtje verandert niet alleen door de draaiing van de aarde om haar
as, die we eerder hebben gezien, maar ook door deze beweging van de aarde langs haar baan.
|
^
|
Een cirkel als kaart van ruimte en tijd.
De volgende voorbeelden geven een aantal mogelijke locaties weer. Ik heb gekozen voor
vijf plaatsen op de meridiaan van Greenwich, namelijk: Greenwich, de meest noordelijke
plaats, een plaats op de Kreeftskeerkring, een op de evenaar, een op de Steenbokskeerkring
en, de meest zuidelijke van de vijf, op dezelfde breedte als Greenwich, maar dan op het
zuidelijk halfrond. Als U op het plaatje klikt ziet U achtereenvolgens de coördinaten van
de vijf plaatsen.
|
Klik hier. |
Gegevens van de 5 kaarten links:
S = 270°42', 22 december 2000;
Mc = 181°12', 6:00 uur;
- Greenwich, 0° lengte en 51°31' NB,
Asc = 244°13'; Z = 154°13'.
- Kreeftskeerkring, 0° lengte en 23°27' NB,
Asc = 261°12', Z = 171°12'.
- op de Evenaar, 0° lengte en 0° breedte,
Asc = 271°01', Z = 181°01'.
- Steenbokskeerkring, 0° lengte en 23°27' ZB,
Asc = 280°46', Z = 190°46'.
- zuidelijker, 0° lengte en 51°31' ZB,
Asc = 297°24', Z = 207°24'.
|
S = datum en zonnetijd, de t-coördinaat
Mc = de Midhemel die naar het zuiden wijst, de zonnetijd op de plaatselijke
meridiaan, de Y-coördinaat
Asc = Ascendant, de oostelijke horizon van een bepaalde plaats op de meridiaan, de X-coördinaat
Z = Zenit van die plaats, altijd 90° van de Ascendant, de Z-coördinaat.
|
Klik hier.
|
Gegevens van deze 5 kaarten:
S = 270°26', 22 december 2000;
Mc = 91°47', 00:00 uur;
- Greenwich, 0° lengte en 51°31' NB,
Asc = 180°36'; Z = 90°36'.
- Kreeftskeerkring, 0° lengte en 23°27' NB,
Asc = 180°47', Z = 90°47'.
- op de Evenaar, 0° lengte en 0° breedte,
Asc = 180°56', Z = 90°56'.
- Steenbokskeerkring, 0° lengte en 23°27' ZB,
Asc = 181°09', Z = 91°09'.
- zuidelijker, 0° lengte en 51°31' ZB,
Asc = 182°03', Z = 92°03'.
|
Op andere tijden dan om 6 uur, zoals in de eerste reeks, zijn de verschillen soms nog
groter. Op bepaalde tijden echter, te weten rond 12 en 0 uur, zijn de verschillen zo
minimaal dat de relevantie ervan niet zo duidelijk is (zie de tweede reeks).
Desalniettemin, het is mogelijk gebleken de 4 coördinaten van een voorwerp op een
bepaalde plaats en een bepaalde tijd op aarde vast te stellen. Door onze plaats zowel
ruimtelijk als in de tijd te verbinden met de ecliptica hebben we het individuele
coördinatenstelsel en de persoonlijke ruimtetijd relatie gevonden die we zochten.
Bovendien blijkt hieruit dat geen van de vier coördinaten alleen tijd of alleen ruimte
aangeeft.
|
